انواع بافت در نساجی سنتی

انواع بافت در نساجی سنتی

تنوع  تولیدات کارخانجات و کارگاه‌های نساجی در ارتباط  مستقیم با طراحی پارچه می باشد و همانگونه که پارچه‌ها به انواع مختلفی از قبیل توری، نمدی، کناف و… تقسیم می‌گردد و از نظر نوع و کاربرد با یکدیگر متفاوت هستند، از نظر طراحی و شیوه‌ی بافت نیز با یکدیگر تفاوت دارند. پارچه اصولاً از پیوستگی و درگیری نخ‌هایی که نسبت به هم زاویه‌ی قائمه دارند به وجود می‌آید و طرح‌های مختلف پارچه، معلول نوع بافت و چگونگی پیوستگی نخ‌ها با یکدیگر است.

در پارچه بافی نخ‌های طولی، نخ تار و نخ‌های عرضی، نخ پود نامیده می‌شوند و ساده‌ترین شکل بافت که از قدیم‌ترین ایام تاکنون رواج داشته و هم‌ اینک نیز پایه و اساس بافت انواع پارچه محسوب می‌شود، عبور نخ‌های تار و پود از لابه‌لای یکدیگر است، که نمایی از آن در شکل صفحه‌‌ی بعد مشاهده می‌شود.

در کارگاه‌های نساجی، برای نشان دادن طرز زیر یا رو قرار گرفتن نخ‌های تار و پود و یا به عبارت بهتر برای نمایش نحوه‌‌ی بافت و طرح پارچه، از کاغذهای مخصوصی که دارای خطوط متقاطع افقی و عمودی است، استفاده می‌شود که فاصله‌‌ی دو خط موازی عمودی نشان دهنده‌ی نخ تار و فاصله‌‌ی دو خط موازیِ افقی نشان دهنده‌‌ی نخ پود است و در محل تلاقی خطوط افقی و عمودی، چهارخانه‌‌‌هایی به شکل مربع یا مستطیل ایجاد می‌شود که هر چهارخانه محل تلاقی یک نخ تار و یک نخ پود به حساب می‌آید و می‌توان وضعیت آنها را نسبت به یکدیگر توسط علامت‌‌‌هایی مشخص کرد.

علامت‌‌‌هایی که معمولاً روی طرح گذاشته می‌شود، بستگی به نظر طراح دارد ولی به طور کلی محل‌‌‌هایی که نخ تار بر روی نخ پود قرار می‌گیرد، مشخص می‌گردد و مرسوم آن است که رو بودن نخ‌های تار را به وسیله‌‌ی خطوط سیاه نشان می‌دهند. به این ترتیب اگر طرح پارچه درهم و پیچیده نیز باشد، می‌توان آن را روی کاغذ به نمایش گذاشت. در شکل صفحه‌‌ی بعد نمونه‌ای از بافت پارچه بر مبنای طرح ارایه شده است.

انواع بافت
بافت ساده:

در این نوع بافت، نخ‌ها متناوباً از زیر و روی یکدیگر عبور می‌کنند و در اثر پیوستگی نخ‌های تار و پود و درگیری آنها با یکدیگر، پارچه‌ای بافته می‌شود که دارای بیشترین استحکام و استقامت می‌باشد. زیرا تعداد پیوستگی در نخ‌های این نوع بافت به مراتب بیش از سایر انواع بافت است.

این نوع بافت که در صنایع نساجی به تافته یا متقال شهرت دارد، هم برای پارچه‌های سنگین و هم برای پارچه‌های متوسط و سبک مناسب است و موارد مصرف فراوانی نیز دارد که با استفاده از نخ‌های رنگی فانتزی امکان تولید پارچه‌های متنوعی با آن وجود دارد. این نوع بافت دارای مشتقات یا مشابهاتی نیز هست و با گسترش دادن بافت تافته در امتدادِ تار و پود (یا در هر دو جهت) می‌توان به بافت‌های جدیدی دسترسی پیدا کرد. یکی از انواع مشابه بافت ساده، گسترش تار در امتداد تار است که در آن هر نخ تار بیش از یک نخ موج می‌زند و در اصطلاح نساجی به آن ریب تاری گفته می‌شود. همچنین اگر بافت در امتداد پود گسترش یابد، بافتی حاصل می‌شود که در آن موج‌زدگی نخ‌های پود بیش از یکی است و آن را اصطلاحاً بافت ریب پودی می‌نامند و با گسترش بافت تافته در هر دو جهت، بافت، چهارخانه‌ای به دست می‌آید که در آن موج‌زدگی نخ‌های تار و پود بیش از یکی است و بافت پاناما نامیده می‌شود.

بافت ریپ تاری :

این نوع بافت که از گسترش بافت تافته (ساده) به طور عمودی حاصل می‌شود، خطوط عرضی را روی پارچه ایجاد می‌نماید و با موج‌زدگی‌های مختلف همراه است. در شکل، طرح چند نوع بافت ریب تاری مشاهده می‌شود.

ریب پودی:

این نوع بافت متضاد یا معکوس، بافت ریب تاری است و حاصل گسترش بافت ساده در خطوط افقی است و پارچه‌ای که با این طرح بافته می‌شود دارای راه‌های طولی می‌باشد. شکل زیر دو طرح از این نوع بافت را نشان می‌دهد:

پاناما:

این نوع بافت با گسترش بافت تافته در جهات تاری و پودی به طور توأمان به دست می‌آید و ممکن است منظم یا نامنظم باشد. یعنی امکان مساوی بودن یا غیر مساوی بودن چهارخانه‌ها به یک اندازه وجود داد. طرح‌های شماره‌‌ی یک و دو پاناما منظم هستند که ۲/۲ و ۳/۳ بافته شده‌اند و در طرح سه چون چهارخانه‌ها، با یکدیگر مساوی نیستند و تار و پود نسبت به هم حالت ۳/۲ نامنظم دارند، طرح پانامای نامنظم نامیده می‌شود.

تکرار بافت:

در هر نوع بافتی طرح، روی تعداد معینی تار و پود تکرار می‌شود که در طراحی پارچه، این عمل تکرار بافت نام دارد مثلاً بافت ساده (تافته) روی دو نخ تار و دو نخ پود تکرار می‌شود. با یک طرح پانامای ۲/۲ روی چهار نخ تار و چهار نخ پود تکرار می‌گردد و به همین جهت همیشه باید نخ‌های مورد استفاده مضربی از نخ‌های لازم برای یک بافت در هر یک از جهات باشد.

به طور مثال، اگر یک بافت را کامل نشان داده و بخواهیم آن را تکرار کنیم، طرز استفاده از نخ‌ بعدی درست مثل استفاده از اولین نخ خواهد بود و چنانچه تعداد نخ‌ها مضرب صحیحی از تکرار بافت نباشد، طرح دقیقاً قابل اجرا نخواهد بود. ضمناً باید توجه داشت که نقطه‌ی شروع هر بافت از هر محلی که انتخاب شود، اشکالی ندارد و دو نمونه‌‌ی بافته شده که بافندگان آن، نقاط مختلفی از طرح را برای شروع انتخاب کرده‌اند، اگرچه در شروع با یکدیگر متفاوت است ولی بعد از تکرار طرح‌ها، حالتی یک شکل خواهد داشت. به طوری که در اشکال بالا مشاهده می‌شود هر چهار طرح، پانامای ۲/۲ می‌باشد که نقطه‌ی شروع آنها با یکدیگر فرق دارد و به همین جهت نیز ظاهراً متفاوت با یکدیگر به نظر می‌رسند. در صورتی که در اثر مطابقت با یکدیگر، برابر و به هم شبیه خواهند شد.

بافت سرژه:

در بافت سرژه وضع موج زدن الیاف به گونه‌ای است که خطوط مایل در عرض پارچه ظاهر می‌شود. در طرح‌های معمولی، علامت زدن رویِ کاغذ طراحی از سمت چپ پایین شروع شده و به طرف راست کشیده می‌شود. یعنی اگر علامتی روی تار اول قرار گرفت، همان علامت را باید روی تار دوم تکرار کرد. ولی باید به این نکته نیز توجه داشت که نقطه‌‌ی شروع روی پود بعدی یک پود بالاتر از پود قبلی باشد.

بافت‌های سرژه را نمی‌توان بر روی دو نخ تهیه کرد ولی روی هر تعداد نخ که بیش از دو باشد، می‌توان یک بافت سرژه به وجود آورد. در سرژه‌های معمولی تعداد نخ تار و پود در یک تکرار بافت با هم برابر است و خطوط مایلی که در اثر استفاده از طرح سرژه روی پارچه تشکیل می‌شود، از هر دو طرف قابل رؤیت است، با این تفاوت که اگر خطوط سرژه در یک روی پارچه از پایین به بالا و از چپ به راست باشد، در روی دیگر، امتداد خطوط از راست به چپ خواهد بود. در طرح‌های فوق، طرح شماره‌‌ی یک روی چهار نخ و طرح شماره‌‌ی دو، روی سه نخ تهیه شده و هر کدام یک تکرار کامل بوده و اگر چنانچه همین طرح تکرار شود، خط مایلی با زاویه‌‌ی ۴۵ درجه روی پارچه ایجاد می‌شود که حاصل موج‌زدگی دو نخ است.

بافت سرژه را معمولاً به صورت کسری نشان می‌دهند، که صورت آن نشانه‌‌ی رو قرار گرفتن نخ تار و مخرجش نشانه‌‌ی زیر قرار گرفتن نخ تار می‌باشد و طبق یک قرارداد، اعداد صورت نشانه‌‌ی پر بودن، چهارخانه‌های کاغذ طراحی و اعداد مخرج، علامت خالی بودن خانه‌های کاغذ طراحی است. مثلاً سرژه‌ی ۵/۳ یعنی ۵ تار، رو و۳ تار، زیر نخ پود قرار گرفته و روی کاغذ طراحی هر تار با ۵ خانه‌ی پر و ۳ خانه‌ی خالی نشان داده می‌شود. همین‌طور معنای بافت سرژه‌ی ۳/۲ و ۲/۱ عبارت از ۳ خانه‌ی پر، ۲ خانه‌ی خالی، و ۲ خانه‌ی پر و یک خانه‌ی خالی است.

به طور کلی ساختن هر سرژه با تعداد نخ‌های معین، تابع یک طریقه‌ی اصولی است که بر مبنای آن، تکرار بافت را با جمع کردن اعداد صورت و مخرج کسر به دست آورده و تعداد زیر یا رو بودن الیاف تار را معین و یک تکرار بافت را روی کاغذ طراحی مشخص می‌کنند.

سپس روی تار اول علامت گذاشته و تارهای بعدی با فاصله‌‌ی یک پود نسبت به تار قبل علامت‌گذاری می‌شود. بافت‌‌‌هایی که در یک تکرار یک زیر و رو رفتگی داشته باشد مانند سرژه‌ی ۲/۲ و ۳/۳ و ۴/۲ و مانند آن سرژه‌ی ساده و بافت‌هایی که در یک تکرار آن دارای بیش از یک فرورفتگی باشد، سرژه‌ی (۲ و ۴) / (۲ و ۲) یا (۲ و ۳) / (۱ و ۲) و امثال آن سرژه‌ی مرکب نامیده می‌شود. بافت سرژه دارای مشتقاتی نیز هست و به طور مثال اگر در طرحی خطوط مایلی در جهت راست یا چپ موجود باشد و حول یک نخ برگشته و عمل سرژه به طور معکوس ادامه یابد، طرحی جناقی ایجاد می‌گردد که در اثر تکرار آن طرحی به شکل زیگزاگ در وسط پارچه به وجود می‌آید.

برگشت بافت سرژه ممکن است حول نخ تار یا نخ پود باشد که مانند شکل‌های زیر به ترتیب، بافت جناقی تاری و بافت جناقی پودی نامیده می‌شود. بافت لوزی: این نوع بافت در اثر برگشتن یک طرح سرژه حول تار و پود ایجاد می‌شود، به عبارت بهتر، طرح جناقی تاری اگر حول یک نخ پود یا طرح جناقی پودی حول یک نخ تار دَوَران کند، طرح حاصل لوزی شکل خواهد بود که در اصطلاح طراحی الماسی نیز نامیده می‌شود. در اشکال بالا، طرح شماره‌ی یک نشان دهنده‌ی استفاده از روش سرژه‌ی ساده‌ی ۲/۲ و طرح شماره‌ی ۲ نمونه‌ای از بافت سرژه‌ی مرکب (۱و ۳) / (۱و ۱) است.

بافت انواع پارچه‌های سنتی

فرآورده هايي که با کمک دستگاه هاي ساده سنتي بافندگي ( دستگاه ويژه بافت جاجيم ، دستگاه ويژه بافت جاجيم ، دستگاه دووردي ، دستگاه چهاروردي و ژاکارد دستي ) توليد مي گردد ، نساجي محسوب مي شود . از جمله خصوصيات اين رشته از صنايع دستي اين است که اولا کليه مراحل سه گانه بافندگي ( ايجاد دهنه کار ، پودگذاري ، دفتين زدن ) با حرکات دست و پا انجام مي شود . دوم امکان استفاده از پودهاي رنگي به ميزان نامحدود و همچنين تنوع طرح بافت با در اختيار داشتن و کنترل حرکات وردها ميسر مي گردد که اين امر نشانگر حضور موثر و خلاق انسان در توليد است .

اين هنر شامل رشته هاي زير مي باشد :

ابريشم بافي – سياه چادر بافي

احرامي بافي – شال بافي

ارمک بافي – شعر بافي

انواع پارچه هاي سنتي  باشلق ، کرباس بافي ، قناويز ، – شک بافي

فرت بافي ، شمد بافي ، گزي بافي ، متقال بافي ، – عبا بافي

چفيه بافي و جيم بافي  – گليچ

برک بافي – متکازين

پتو بافي – مخمل بافي

ترمه بافي – نوار بافي ( پن بافي ، مداخله بافي ، کارت بافي ، خوس بافي ، وريس بافي و نوار بافي علي آباد کتول )

جاجيم بافي ( موج بافي ، ماشته بافي و ساچيم بافي ) – پرده بافي

چادر شب بافي – حمام سري

حوله بافي – چپري

دارائي بافي ( ايکات ) – عريض بافي

زري بافي

سجاده بافي

ابريشم بافي :

يکي از دست بافته هاي ظريف که با تار و پود ابريشم الوان تهيه مي گردد . نقوش اين نوع بافته غالبا بصورت هندسي و برجسته بر روي کار نمايان است و به مصرف لبه يقه ، سر آستين و پيش سينه لباس هاي محلي فاخر مي رسد ( اين دست بافته در سال 1356 هجري شمسي برنده جايزه ظريف ترين و زيباترين دستبافته جهان گرديد و جايزه يونسکو را از آن يک زن ايراني از اهالي روستاي زاوين در استان خراسان شمالي نمود . )

اِحرامي بافي :

دست بافته اي است از جنس نخ پنبه اي با نقش هاي بنفش تيره ، آبي يا سياه بر زمينه سفيد که در استان يزد و شهر شوشتر بافته مي شود و اکثراً مورد مصرف سجاده اي و يا روميزي دارد .

اُرمک بافي :

دست بافته اي است که در استان يزد با تار نخي يا ابريشم و پود پنبه اي ، ساده يا راه راه خاکستري و سفيد بافته مي شود . و براي توليد پيراهن مورد مصرف دارد .

انواع پارچه هاي سنتي :

اين پارچه ها در مناطق مختلف از مواد اوليه متفاوت از جمله پشم ، پنبه ، ابريشم و … و در رنگ هاي مختلف بافته مي شود که بر اساس همين تفاوت و مورد مصرف آن باشلق کرباس ، قناويز ، فرت ، شمد ، گزي ، متقال ، چفيه ، جيم و … ناميده مي شود .

برک بافي :

نوعي پارچه دست باف سنتي ضخيم که از پشم خود رنگ شتر يا کرک بز و گوسفند و با نقوش ساده يا چهارخانه بافته مي شود . بَرَک در بُشرويه استان خراسان بافته مي شود . از آن براي دوخت کت و پالتوي زمستاني استفاده مي شود .

پتو بافي :

يکي از دست بافته هاي سنتي از پشم که در بخشهايي از استان يزد بافته مي شود . پتوي بدست آمده را به کمک دست و پا مالش مي دهند تا حالت نمدي پيدا کند .

ترمه بافي :

ترمه يکي از دست بافته هاي بسيار ظريف است که از کرک و ابريشم با نقش هاي تزئيني سنتي مانند بته جقه ، نقش ترنج ، هندسي و اسليمي با دستگاه چهاروردي بافته مي شود .

جاجيم بافي ( موج بافي ، ماشته بافي و ساچيم بافي ) :

دست بافته اي ست بدون پرز از نخ هاي تابيده رنگارنگ پشم ، پنبه ، و گاه ابريشم با نقش و نگار که معمولا در رنگهاي شاد و زنده مي باشد . جاجيم در استان اردبيل ، شمال خراسان ، سمنان و … بافته مي شود .

چادر شب بافي :

چادر شب پارچه اي است دستبافت ، رنگارنگ و چهارخانه که معمولا از الياف ابريشمي رنگي بافته مي شود .

حوله بافي :

نوعي فرآورده نساجي سنتي است که در ابعاد کوچک عرضه مي شود . تار و پود آن تماما از نخ پنبه اي بوده و جاذب رطوبت مي باشد .

دارائي بافي ( ايکات ) :

نوعي پارچه دستبافت که الياف ابريشمي آن قبل از بافت ، به شيوه پيچيدن رنگ مي شوند .

زري بافي :

يکي از زيبا ترين و پر پيشينه ترين دستبافته هاي ايراني است که مايه افتخار هر ايراني است . تار هاي زري بافي ، نخ ابريشمي آهار زده و پود آن از الياف طلايي و نقره اي مي باشد . مراکز توليد آن در کاشان ، يزد و کرمان مي باشد . نقوش زري معمولا بته جقه ، گل شاه عباسي ، نقش شير ، آهو ، درختان سرو ، نارون و … مي باشد .

سجاده بافي :

نوعي پارچه دست بافته سنتي از الياف پشمي و پنبه اي است که تار آن نخ پنبه اي سفيد و پود آن به رنگ سياه مي باشد که براي توليد سجاده به کار مي رود . معمولا داراي نقوش هندسي بوده و در استان يزد توليد مي گردد .

سياه چادر بافي :

اين محصول کاملا سنتي بوده و صرفا توسط عشاير و از پشم بز به رنگ تيره بافته مي شود و براي سقف چادر ها از آن استفاده مي گردد .

شال بافي :

نوعي دست بافته پشمي چهارگوش بسيار ظريف است که داراي تارهاي يک رنگ بوده و نقوش ، توسط پود هاي رنگي پديدار مي گردند . در اين بافت ، سر آزاد پود ها در پشت پارچه ديده مي شوند .

شک بافي :

بافتن نوارهائي باريک از نخ هايي به رنگ هاي طلايي و نقره اي که در استان هرمزگان براي تزئين لباسهاي زنانه مي بافند .

شعر بافي :

بافت نوعي پارچه ابريشم نازک و اعلا که با استفاده از دستگاه نساجي سنتي و استفاده از تار و پود ابريشم توليد مي گردد .

عبا بافي :

بافت پارچه اي از نخ پنبه اي ، پشم شتر يا کرک ، که از آن عبا ( پوشش رويي روحانيان مسلمان ) را تهيه مي کنند . پس از پايان بافت پارچه عبا ، عمليات مالش بر روي آن صورت مي گيرد تا دست بافته ، حالت نمدي پيدا نمايد . بهترين عبا ها را ، در شهر نائين در استان اصفهان مي بافند .

گليچ :

يکي از دستبافته هاي سنتي است که تارهاي آن از نخ پنبه اي پرتاب و پود آن از پشم هاي الوان مي باشد شبيه به گليم مي باشد ولي با دستگاه نساجي سنتي بافته مي شود . مصرف آن جهت زير انداز و با طرح هاي حيوانات و اشکال حيوانات است .

متکازين :

نوعي دستبافته است که داراي تارهايي از نخ پنبه اي پَر تاب مي باشد . زمينه يک رنگ قرمز يا سرمه اي بوده و در حين بافت ، با نخ پشمي سفيد بر روي آن نقوش هندسي سفيد ، نقش اندازي مي گردد . اين دستبافته در روستاي متکازين از توابع بهشهر توليد مي گردد .

مخمل بافي :

بافت نوعي پارچه خواب دار ابريشمي که از حلقه زدن تارها و اضافه نمودن پود هاي اضافي توليد مي شود .

نوار بافي :

بافتن نواري باريک و بلند از جنس نخ ، پشم يا ابريشم دستباف است که در مناطق مختلف شهري و روستايي با طرح هاي متفاوت و به نام هاي مختلف از جمله پن بافي ، مداخله بافي ، کارت بافي ، خوس بافي ، وريس بافي ، و نوار بافي علي آباد کتول بافته مي شود و به مصارف تزئيني لباس مي رسد . اين نوارها به وسيله کارتهايي چهارگوش بافته مي شوند .

پرده بافي :

نوعي بافت پرده با الياف طبيعي يا مصنوعي مي باشد و توسط دستگاه نساجي بافته مي شود .

حمام سري :

نوعي پارچه دستبافت از کتان يا پشم و موي بز راه دار به رنگ هاي درخشان که به عنوان زير انداز در حمام استفاده مي شده و امروزه مورد مصرف آن رويه پشتي يا رويه صندلي است .

چپري :

بافتن نوعي پارچه نخ و پشم که از آن براي تهيه پوشاک زمستاني استفاده مي شود .

عريض بافي :

عريض پارچه اي است از جنس پشم خالص ، بدون طرح و يک رنگ ، مورد مصرف آن ، براي زير کار پته دوزي مي باشد . به طور معمول به رنگ هاي قرمز ، سرمه اي ، سبز و يا کرم ( تک رنگ ) بافته مي شود .

منابع :

ویکی پدیا

هنریاب

دانشنامه نمیک از تمامی هنردوستان ،اساتید ایران برای پیشرفت ایران عزیزمان در تمامی زمینه ها دعوت به همکاری می نماید شما عزیزان با با دادن نظر و ارسال اطلاعات تکمیلی خود در این زمینه برای پیشرفت کشور عزیزمان در علم و فن آوری میتوانید باعث پیشرفت و تکامل کشور شوید

راهای ارتباط با ما

ایمیل : info@nmik.ir

برای سهولت ارسال نظرات و ارتقاء دانشنامه شما همچنین میتوانید متن و عکسهای خود را در وات ساپ با این شماره :09014465636 ارسال نمایید.

با تشکر تیم نمیک

mehdi alipour

See author's posts