نساجی

 

نساجی

مقدمه‌ای برنساجی سنتی:

نیاز به پارچه  و پوشاک یکی از نیازهای انسان برای پوشش بدن بوده از از زمان اغاز این نیاز جزو یکی از اصلی ترین نیازها بعد از خوراک انساان می باشد

معنی نساجی :

نساجی عبارت است از ریسندگی یا بافندگی. در این هنر، برای تولید پارچه، دو مجموعه‌ی مجزا از نخ‌ها و رشته‌ها که تار و پود نام دارند، در هم بافته می شوند. رشته‌های تار در قطعه‌ی پارچه به صورت طولی، و رشته‌های پود در عرض از این سو به آن سو می‌روند.

تاریخچه نساجی سنتی :

در طول تاریخ ، پارچه تنها برای محافظت از بدن به کار نرفته است بلکه با ذوق و تنوع طلبی انسان همراه شده و مفهوم جدیدی یافته . احساس خودآرایی و زیبایی باعث شده که پوشاک، دیگر به عنوان یک نیاز اساسی مطرح نشود، بلکه به نوعی مظهر زیبایی برای انسان تبدیل گردد. در طی مطالعات، مشخص شده که پارچه بافی سریع تر از سایر صنایع بشری به وجود آمده است.

اولین طریقه‌ی تولید پارچه توسط بشر عبارت از آویختن نخ‌هاى تار از یک چوب افقى و آویزان کردن وزنه‌هایى از انتهاى نخ‌ها به‌منظور ایجاد کشش در داخل نخ تار بوده است و نخ از لابه‌لاى تار عبور داده مى‌شده است. در سطح بافته شده تار در جهت طول و پود در جهت عرض پارچه مى‌باشند و این دو نخ کاملاً برهم عمود می باشند.

سال ها پیش ایرانیان نه تنها انواع پارچه های زیبا و نفیس را تولید می کردند، بلکه مقادیر زیادی پارچه به سایر کشورها نیز صادر می کردند که نمونه هایی از آن ها اکنون زینت بخش موزه ها و مجموعه های خصوصی در جهان است. لذا برای شناخت وضعیت پارچه و نساجی در ایران، قبل از هر چیز، پیشینه آن باید مورد بررسی قرار گیرد. کتاب حاضر مجموعه ای است که وضعیت نساجی ایران را در ادوار مهم تاریخی بررسی می کند و انواع منسوجات، شیوه های تزئینی پارچه و مراکز مهم بافت را در هر دوره مورد بررسی قرار می دهد.در دوره های گذشته، منسوجات از الیاف طبیعی تهیه می شدند و این مواد در برابر عوامل طبیعی فاسد می شدند و از بین می رفتند، لذا نمونه های اندکی از پارچه های ادوار قدیمی ایران به دست آمده است.

بنابراین بررسی وضعیت نساجی در این دوران بر اساس مستنداتی است که از آثاری مانند حجاری ها، مهرها و سایر اشیا که غالبا بر نوع پوشاک مردم آن دوره متکی است به دست آمده است. لیکن از دوره ی هخامنشی به بعد بر اساس نمونه های منسوجات یافت شده می توان به نتایج بهتری دست یافت. کاوش ها ی باستان شناسی نشان می دهند که قدمت پارچه بافی در ایران به حدود ده هزار سال پیش می رسد.

در ایران هنر نساجى قرن‌ها پیش از میلاد مسیح بوده است و آثار ریسندگى و بافندگى در ایران به حدود هشت هزار سال قبل از میلاد مى‌رسد. در کشفیات غار کمربندى بهشهر مربوط به ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد، معلوم شده است که ریسندگى پشم گوسفند و بز متداول بوده است.

نخستین نشانه‌ای که از وجود پارچه منسوخ در ایران موجود است متعلق به ۴۰۰۰ سال ق. م است که در شوش بدست آمده است. در ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال ق. م بافندگی بطور کامل و ظریفتر معمول شد.

در دوره هخامشی از پارچه زری استفاده می شده که به علت علاقه فراوان به رنگ آبی، این رنگ در تولید پارچه‌ها بسیار استفاده شده است.

این صنعت در دوره ساسانى به اوج شکوفایى خود رسید. نساجى ایران بعد از دوره صفوى مورد بى‌توجهى قرار گرفت و از میزان تولید و کیفیت آن به تدریج کاسته شد و از تحول تکنیکى که راهگشاى رسیدن به صنعت نساجى پیشرفته و مستقل بومى است، بازماند که آثار این بى‌توجهى طولانى در وضعیت فعلى صنعت نساجى ایران کاملا مشهود است.

عجیب ترین محصول پارچه بافی دوره صفویه مخمل‌های آن هاست که هنوز کسی نتوانسته محصولی به آن زیبایی بسازد.

تعریف نساجی سنتی :

نساجی سنتی از جمله صنايعی است كه با قدمت طولانی از پيشينه‌ای كهن برخوردار است و از ابتدای خلقت انسانها جهت پوشش تن و مصون ماندن از سرما و گرما تدابيری بسيار انديشيده‌اند، از جمله استفاده از برگ گياهان، پوست حيوانات و… كم¬كم با افزايش تكامل، بشر با فكر و انديشه از طريق مختلف جهت پوشش بيشتر و بهتر اقدام لازمه را به مرحله اجرا درآورد. از اين‌رو با ساخت وسايل و ابزار كار به صورت ابتدايی شروع به بافت پارچه نمودند كه در اين راه برای رسيدن به هدف از الياف طبيعی و حيوانی استفاده می‌كردند توده‌هاي الياف را با دست می‌ريسيدند تا آنها را تبديل به نخ و سپس مبادرت به بافت پارچه كنند.موج پارچه‌ای است دست بافت که عموما به صورت چهار خانه‌ای و با پشم بافته مي‌شود. از موج عمدتا براي رختخواب پيچ، پتو، پشتی، رويه كرسی، سجاده و گاه برای چادرهای عشاير استفاده میكنند. اين نوع پارچه بر روی دستگاه‌های بافندگی سنتی ، 2 وردی و 4وردی بافته می‌شود و دارای عرض متغير معمولا «80-60» سانتيمتر است. وردها به وسيله طناب و ابزارهايی به نام قرقره و سازهای كوچك و بزرگ به بالای دستگاه و از پايين به پدال‌هايی متصل است و با بالا و پايين رفتن پدال‌ها، تارها به دو دسته تقسيم شده و «دهنه كار» ايجاد می‌گردد. در اين حال با عبور ماكو در وسط دهنه، پود گذاشته می‌شود سپس با عوض كردن پاها، «ورد» ديگر را به حركت درآورده و بافت پارچه صورت می‌پذيرد. در صورتی كه پود پارچه از چند رنگ تشكيل شده باشد، در مواقع لزوم از ماسوره‌های رنگارنگ استفاده می‌شود.سه عامل اصلی و اوليه‌ای كه وجود آنها برای عمل بافندگی و تهيه پارچه ضروری است، عبارتند از: تشكيل دهنه كار، پودگذاری، دفتين زدن.

كارگاههای مختصر و نمور و و نیمه تاریك، زحمت‌كش‌ترین كارگران را به درون كشیده است ، دراین كارگاهها ، كارگران پیر و جوان با وسایل بسیار ساده و ابتدایی پای دستگاههای سنتی جهت احیاء میراث نیاكان خود به بافندگی فرآورده‌های دستی مشغولند. بافته‌های آنها اگرچه ساده به نظر می‌رسد ، اماتلاشی های ستودنی آنها در كارهای مقدسشان و در نقش‌ها نمایان است. كارگران دستباف جزء محرومترین كارگران هستند كه درشرایط ناهنجار محیط كار، تلاش ما فوق تصور ،دارند.

صنعت نساجی به عنوان یك صنعت اصیل و سنتی است كه سابقه‌ای بس طولانی در ایران  دارد.

حوزه فعالیت نساجی

صنعت نساجی در بخش‌های زیر فعال است:

تولید الیاف نساجی مصنوعی،

تولید نخ از الیاف طبیعی یا الیاف مصنوعی یا ترکیبی از آنها،

تولید پارچه بافته شده از نخ،

تولید منسوجات بی بافت از الیاف یا نخ،

رنگرزی پارچه، چاپ پارچه و تکمیل کالای نساجی،

تولید منسوجات خاص مورد نیاز در سایر صنایع،

فعالیت‌های مشترک، تحت عنوان خوشه، یکی از رویکردهای توانمندسازی این صنعت است.

کاربردهای پارچه

بیش‌ترین کاربرد پارچه، در صنعت پوشاک است. اما در مبل سازی، ورزش و لوازم خودرو نیز کاربرد دارند.

پیشینه نساجی سنتی در ایران

نساجی سنتی فراورده‌هایی است که با کمک دستگاهای ساده بافندگی از نوع:دو وردی، چهار وردی، هشت وردی تا ژاکاردی دستی تولید می‌شود. زری، مخمل، ترمه، دارایی، جاجیم و نظایر آن در زمره نساجی سنتی ایران قرار دارند. وسایلی که متعلق به ۶۰۰۰ سال پیش در ایران است گواه خوبی است بر اینکه مردم آن زمان از فن ریسندگی و تبدیل پشم به نخ آگاه بوده‌اند. نخستین نشانه‌ای که از وجود پارچه منسوخ در ایران موجود است متعلق به ۴۰۰۰ سال ق. م است که در شوش بدست آمده‌است. در ۲۵۰۰ تا ۲۷۰۰ سال ق. م بافندگی بطور کامل و ظریفتر معمول شد. در دوره هخامشی از پارچه زری استفاده می‌شده که به علت علاقه فراوان به رنگ آبی، این رنگ در تولید پارچه‌ها بسیار استفاده شده‌است.

عجیب‌ترین محصول پارچه بافی دوره صفویه مخمل‌های آنهاست که هنوز کسی نتوانسته محصولی به آن زیبایی بسازد. هم اکنون مراکز مهم تولید پارچه‌های دستباف ایران استان‌های یزد، خراسان، مازندران، گیلان، گلستان و خوزستان هستند. پارچه‌های نفیسی چون ذری و مخمل تنها در تهران، کاشان و هنرستان هنرهای زیبای کاشان تولید می‌شود.

_ چگونگی وضعیت كارگاههای نساجی:

صنعت نساجی به عنوان یك صنعت اصیل و سنتی است كه سابقه بس طولانی در ایران دارد . این صنعت در این منطقه علاوه بر تاریخچه طولانی،‌پیشرفت و ترقی بسیار شایان توجهی نموده و به یقین می‌‌توان ادعا نمود میزان رشد و توسعه آن چشمگیر بوده است. یكی از علل این پیشرفت در این منطقه را می توان وجود راه ابریشم كه یكی از رگهای اصلی اقتصادی مملكت بوده است، دانست.

بنابراین راه ترقی این صنعت و علاقمند شدن افراد به آنرا همین عامل باید به حساب آورد.

این فكر ازابتدا به صورتی بسیار ساده و با تهیه دستگاههای خیلی مختصر انجام پذیرفت دستگاههای بافندگی اولیه را اكثرا زنها به عنوان تنوع شغلی خانه داری اعمال می‌نمودند. بر اثر رونق روزافزون به تدریج بعد اقتصادی آن مورد توجه قرار گرفت و جاذب نه تنها زنان خانواده، بلكه مردان واقع شد و به همین واسطه فكر تكمیل نمودن دستگاه در اذعان عمومی به وجود آمد.

الف) كارگاههای بافندگی كوچك:

این كارگاهها كه مرحله‌ای بعد از بافندگی دستی است، توسط مردان به مرحله اجراء در می‌آید. در محلات قدیمی‌نشین یزد از قدیم الایام صدای چرخش دستگاههای نساجی كه مردم یزد آنرا شعربافی می‌نامند طنین‌انداز بوده،‌ امروز هم هنوز قطع نشد ه است. این دستگاهها كه نسبت به دستگاههای اولیه تكمیل‌تر شده به دستگاههای ماكوپران معرف است و امروزه جای خود را به دستگاههایی داده است كه به وسیله برق كار می‌كند.

این صنعت تا قبل از پیروزی انقلاب در زمره صنوفی نبوده اندكه اقتصاد آنها مورد توجه دولت باشد. صنعتگران این هنر – صنعت مواد اولیه خود را از بازار تهیه نموده و كار تولید خود را به هر میزان و هركیفیت كه مایل بود‌ه‌اند ادامه می‌دادند که بعدا” تحت پوشش شركت تعاونی به عنوان ” واحدهای بافندگی” مشغول به فعالیت هستند. مواد اولیه دستگاههای نساجی در سابق به علت عدم گسترش جمعیت از محل به وسیله كشت پنبه و یا پشم گوسفند و كرك شتر در محل تهیه می شد. ولی بر اثر پیشرفت تكنیك و گسترش جمعیت و پیدایش الیاف مصنوعی كه آن هم یكی از واردات مملكت است مواد اولیه مصرفی تغییر کرده، این طبقه نساجی شعربافی سالیانه حدود 53 میلیون متر انواع پارچه های نخی از قبیل متقال نخی،‌متقال سفید، جیم مشكی،‌ پارچه‌های پیراهنی و پیژامه‌ و تولید چادر شب،‌دستمالهای نخی و ابریشمی و روكش از جمله دیگر تولیدات این شعربافیها می‌باشد.

ب)پراكندگی كارگاههای شعربافی:

چگونگی استقرا اینگونه كارگاهها،‌یكی از اساسی‌ترین و مهمترین تزاحم شهروندان یزد محسوب می گردد. زیرا در محلات قدیمی به خصوص سمت شمال شهرو در هر گوشه صدای دستگاه بافندگی به گوش می رسد.

این كارگاهها را می توان به دو گونه تقسیم نمود.

1) كارگاههای بافندگی بیرون از منزل كه جنبه تولیدی غیر خانگی دارد.

2) كارگاههای بافندگی داخل منازل كه جنبه تولیدی خانگی دارد.

3) دستگاههای بافندگی

مختصات دستگاه بافندگی دستی:

دستگاههای سنتی عموما چوبی و اندازه‌های آن برای بافت منسوجات مختلف ،متفاوت است. هر چه عرض دستگاه بیشتر باشد به همان نسبت عرض پارچه تولیدی آن زیادترخواهد بود . عرض دستگاههای سنتی با یكدیگر متفاوت و معمولا از 150 تا 250 سانتی‌متر متغیر می ‌باشد.

هر دستگاه نساجی شامل قسمتهای زیر می‌باشد

1- پدال 2- نورد 3- شانه 4- وردها

5- میل میلك‌ها 6- ماسوره دان 7- ساز 8- جعبه ماسوره

9- تارها 10- قلبك 11- عمامه 12- كیسه شن یا خاك

13- ماكو 14- گرت 15- متید 16- دفتین یا دفر

1- پدال یا به اصطلاح بافندگان یزد «پوشال»:

تخته‌ای است كه با زنجیر یا نخ به وردها متصل شده و با فشار پای بافنده وردها را به بالا و پایین برده و دهانه كار را ایجاد می نماید.

2- نورد:

وسیله‌ای است استوانه یی شكل كه در قسمت تحتانی دستگاه بافندگی قرار داشته و پارچه‌ی بافته شده بدور آن پیچیده میشود.

3- شانه:

هر دستگاه مجهز به شانه‌ایی است دندانه وار كه طول آن اندكی بیش از عرض پارچه و كارش كنترل و یكنواخت نمودن عرض پارچه و استحكام بخشیدن به درگیریهای تار و پود است. نمره های شانه بستگی به تراكم نخهای تار در پارچه داشته و معمولا هر بافنده شانه های متعددی با نمرات مختلف در اختیار دارد. شانه‌ها ، نئی و فلزی است . ولی امروزه از شانه های فلزی با استانداردهای مشخص استفاده می شود.

4- وردها:

وردها قسمت مهمی از دستگاه بافندگی را تشكیل می‌دهد و كارش طبقه‌بندی كردن تارها است و در ایجاد دهانه كار و نقش طرح سهم عمده‌ای دارند. تعداد وردهای هر دستگاه بر حسب تولید و عرض آن متغیر است. دستگاههای بافندگی رایج عموما 2 وردی یا 4 وردی است.

5- میل میلكها:

قسمتهای فلزی باریك و میله‌ئی شكل هستند كه دروسط آنها سوراخی تعبیه شده و به تعداد لازم به صورت عمودی در داخل ورد قرار می‌گیرد سوراخ میان میلكها جهت عبور نخ های تار به كار می رود وبه نسبت طرح پارچه‌ معمولا از هر سوراخ یك نخ عبور نموده و یا از روزنه های خاص نخ عبورداده می شود.

6- ساز:

ابزاری است چوبی و قرقره مانند كه میله‌ای به آن متصل و برای سهولت بافندگی نخ از شیار آن عبور می كند.

7- ماكو:

وسیله‌ای است که ماسوره در داخل ‌آن قرار گرفته و در عرض دستگاه به صورت رفت و برگشت از میان دهانه تارها حركت نموده و باعث قرار دادن پود به داخل تارها می‌شود.

8-متید:

وسیله‌ای است گیره مانند كه طول آن معادل عرض پارچه که به دو سرآن سوزن تعبیه شده و به دو لبه پارچه فرو رفته وعرض آن را ثابت نگه می‌دارد.

9- دفتین یا دفر:

وسیله‌ای است كه شانه بافندگی در داخل آن قرار گرفته و به وسیله آن به قسمتهای لبه پارچه ضربه زده تا درگیرهای تار و پود آن محكم و ثابت شود.

10- ورت یا گرت:

ابزاری است كه از مخلوط شدن تارها جلوگیری و تارها را به شانه هدایت می كند.

زیر مجموعه های نساجی سنتی :

ابریشم بافی

احرامی بافی

ارمک‌بافی

بافت انواع پارچه‌های سنتی (باشلق، کرباسبافی، قناویز، فرتبافی، شمدبافی، گزیبافی، متقالبافی، چفیهبافی، جیمبافی)

برکبافی

پتوبافی

ترمه بافی

جاجیم بافی (موج بافی، ماشته بافی، ساچیم بافی)

چادرشببافی

حوله بافی

دارایی‌بافی (ایکات)

زری‌بافی (زربفت)

سجادهبافی

سیاه‌چادر بافی

شالبافی

شعربافی

شک بافی

عبابافی – عبابافی نائین

گلیچ

متکازین (گلیمچه)

مخمل بافی

نوار بافی (پن‌بافی، مداخله‌بافی، کارت‌بافی، خوس‌بافی / خوس‌دوزی، وریسبافی، نواربافی علی‌آباد کتول)

پردهپد بافی

حمام سری

چپری

عریض‌بافی

مهندسی نساجی

مهندسی نساجی (به انگلیسی: Textile engineering) مسئولیت تولید انواع منسوجات اعم از انواع پوشاک، کف‌پوش‌ها مثل فرش و موکت و منسوجات مورد استفاده در صنایع دیگر را بر عهده دارد. این صنعت یکی از قدیمی‌ترین صنایع و دومین صنعت کشور بوده از لحاظ تعداد شاغلان، در سطح زیربنای کارخانه‌ها و تعداد واحدهای تولیدی، بزرگترین صنعت کشور است. امروزه نمی‌توان همچون گذشته صنعت نساجی را به روش استاد و شاگردی از نسلی به نسل دیگر انتقال داد. چرا که نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده‌است که اداره آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد، تخصصی که در رشته مهندسی نساجی می‌توان به آن دست یافت. امروزه نه تنها انواع پوشاک و فرش و موکت را به یاری صنعت نساجی تهیه می‌کند. بلکه برای ساخت ترمز اتومبیل، شریان‌های مصنوعی، جاده‌ها، هواپیماها و سایت‌های فضایی به منسوجات نیاز است. برای مثال بیش از ۵۰٪ قلب مصنوعی از الیاف نساجی درست شده‌است. زیرانداز و روانداز خود را به یاری این صنعت تهیه کرد. همچنین بیش از ۷۵٪ استحکام تایرها از منسوجات است و در جاده‌سازی نیز کاربرد دارد. منسوجات فنی یکی از زمینه‌های جدید وجذاب صنعت نساجی بوده که از پتانسیل رشد بسیار خوبی برخوردار است. منسوجات فنی به آن دسته از منسوجاتی گفته می‌شوند که کارایی آنها مهمتر از ویژگی‌های ظاهری شان است. این منسوجات که کاربردهایی غیر از مصارف متداول نساجی داشته دارای خواص فنی وکیفی ویژه از نظر مکانیکی، گرمایی، الکتریکی، حفاظتی، دوام، راحتی وغیره در مقایسه با منسوجات متداول می‌باشند.

این صنعت شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که از آن جمله می‌توان به کارخانه‌های ریسندگی (تولید نخ‌های مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانه‌های تکمیل کننده این کالاها مثل رنگرزی، چاپ و کارخانه‌های تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلی پروپیلن اشاره کرد.

مهندسی نساجی رشته‌ای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخش‌های مختلف این صنعت به دانشجویان می‌دهد. داوطلب باید در دروس فیزیک، ریاضی و مکانیک دبیرستان قوی بوده همچنین به علت شرایط کار و محیط کارخانه از نظر جسمی و روحی خوب باشد. دروس رشته شامل دروس عمومی، پایه، اصلی و تخصصی است. دوره کارآموزی نیز به میزان چهار واحد وجود دارد.

آینده شغلی، بازار کار و درآمد نساجی

صنعت نساجی بعد از نفت، بزرگترین صنعت کشور است. به همین دلیل همیشه نیازمند مهندس متخصص و کارآمدی است که بتواند مسئولیت بخش‌های فنی و مدیریتی آن را بر عهده بگیرد.

فرصت‌های شغلی نساجی

یک مهندس نساجی می‌تواند در کارخانجات نساجی به عنوان مدیرعامل، رئیس کارخانه، مدیر تولید (مسئول سالن‌های مختلف ریسندگی، بافندگی، رنگرزی، چاپ و تکمیل زیر نظر این مدیر کار می‌کنند)، مدیربازرگانی (مسئول بازاریابی، مسئول فروش و مسئول تدارکات در این بخش فعالیت دارند)، مدیر مهندسی صنعتی (مسئولان آزمایشگاه‌های مختلف و کارشناسان کنترل کیفیت بخش‌های مختلف در این حیطه کاری فعالیت می‌کنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خرید خط تولید، طراحی خط تولید، تولید جنس جدید، رفع اشکالات پیش‌آمده در خط تولید، خرید ماشین‌آلات و بررسی افزایش انعطاف‌پذیری آنها) فعالیت بکند یا با بخش نساجی مؤسسه استاندارد، اداره نساجی و پوشاک وزارت صنایع، بخش نساجی وزارت کار (برای بررسی مسائل کارگری، کم کردن ضایعات و افزایش تولید و بهره‌وری)، بخش نساجی وزارت دادگستری (برای تعیین قیمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قیمت کالاهای نساجی)، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی و مراکز تحقیقاتی مانند مرکز تحقیقات جهاد سازندگی همکاری بکند.

مقطع کارشناسی

در دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه یزد، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه گیلان، دانشگاه بناب

دانشگاه آزاد واحد یزد، دانشگاه آزاد واحد بیرجند، دانشگاه رازی کرمانشاه، دانشگاه آزاد واحد اراک، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد واحد شهرری، دانشگاه آزاد واحد کاشان و دانشگاه آزاد واحد قائم شهر ارائه می‌شود.

مقطع کارشناسی ارشد

در دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه یزد، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه گیلان،

دانشگاه آزاد واحد یزد، دانشگاه آزاد واحد اراک، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد واحد کاشان و دانشگاه آزاد واحد شهرری ارائه می‌شود.

مقطع دکترا

در دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه یزد، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه گیلان،

دانشگاه آزاد واحد یزد، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات ارائه می‌شود.

آشنایی با مفهوم نانونساجی و کاربردهای آن در صنعت نساجی و پوشاک

دانش کهن نساجی با استفاده از فناوری های نوین نظیر فناوری نانو، فناوری زیستی و علوم رایانه و IT در حال تحول است. در سال های اخیر محصولات مختلفی در نتیجه تلاش های تحقیقاتی و همکاری متخصصان بین رشته ای به بازار مصرف عرضه شده است که این روند با رشد قابل توجهی در حال استمرار است. در اینجا خلاصه ای از مفهوم نانونساجی و کاربردهای نوین آن در صنعت نساجی و پوشاک ارائه می شود.

به طور کلی تلاش های تحقیقاتی نانو فناورانه در منسوجات در دو حوزه اصلی متمرکز است:

به روز رسانی کارایی و وظایف منسوجات

در حال حاضر محصولات تجاری که با استفاده از این رویکرد توسعه یافته اند، عبارتند از :

تولید کامپوزیت­ های لیفی با استفاده از پرکننده ­های در ابعاد نانو؛ پارچه ­های جدید ترکیبی برای کاربردهای خاص (به­ عنوان ­مثال استفاده در پوشاک ورزشی و لباس کوهنوردی و نظامی) از جمله جادادن نانولوله­ های کربنی (CNT) در پارچه جهت ارتقا خواص و یا تغییرات خاصی (مسدود کردن UV، دوام، توانایی تنفس، انعطاف­پذیری، قابلیت بازیافت، حفظ رنگ، خود بازسازی و غیره)؛ پیشرفت خواص زیبایی شناختی (مثلا درخشش در تاریکی، تغییر رنگ با زاویه نور، تغییر رنگ دهنده با اعمال میدان الکتریکی)، تولید الیاف مصنوعی (به عنوان مثال پلی­ استر) با خواص الیاف طبیعی (به عنوان مثال پشم) با پوشش سطحی.

توسعه تکمیل­های شیمیایی بهبود یافته با مقاومت در برابر لکه، مقاومت در برابر چروک ­پذیری، خواص آب دوست، ضد الکتریسیته ساکن و خواص ضد چروک.

توسعه منسوجات هوشمند با ویژگی­ ها و وظایف جدید

رویکرد دیگری که در حوزه نانونساجی وجود دارد و با  تحقیقات در حال انجام، افق تجاری شدن طولانی ­تری دارد، عبارتند از:

سلول­ های خورشیدی قابل پوشیدن و ذخیره­ سازهای انرژی

حسگرها و ذخیره­ سازی اطلاعات عملکردی داخلی بدن

حفاظت و تشخیص پیچیده و چندگانه

ویژگی مراقبت از زخم و درمان

پارچه­ هایی با خواص خود تمیز و ترمیم شونده.

پلیمرهای با خاصیت انتشار کنترل شده که ممکن است با پر شدن مجدد و/یا انتشار مواد دارویی،در منسوجات پزشکی مورد استفاده قرار گیرند. سیستم انتشار ممکن است در پاسخ به محرک­ هایی مانند تغییر دما، pH رطوبت و/یا اکسیژن فعال شود.

فناوری نانو در برخی از دسته­ بندی­ های مربوط به نساجی

شبکه نانونساجی -کاربرد نانوفناوری در نساجی

منسوجات فنی و هوشمند

اصطلاح «منسوجات فنی»  برای توصیف تنوع فزاینده محصولات و روش های ساخت در نظر گرفته شده است که عمدتا برای خواص فنی و عملکردی آنها و نه ظاهر و سایر ویژگی های زیبایی در حال توسعه هستند. تا حد زیادی جایگزین اصطلاح قبلی «منسوجات صنعتی» شده است.

فناوری خاک- منسوجات مورد استفاده در کشاورزی، باغداری، جنگلداری و آبزی پروری

فناوری ساخت- منسوجات ساختمانی و ساخت­وساز، سازه­ های سبک وزن و جامد، ساخت غشاء، عملیات خاکی، ساخت و ساز جاده و مهندسی هیدرولیک

فناوری پوشاک- قطعات فنی در کفش و لباس به عنوان مثال آستر

ژئوتک- ژئوتکستایل و مواد مورد استفاده در مهندسی عمران، ساخت ­وساز جاده، سد و ساخت منطقه دفن زباله

فناوری خانگی- قطعات فنی مبلمان، منسوجات خانگی و کف پوش

فناوری صنعتی- منسوجات برای کاربردهای صنعتی – فیلتراسیون، انتقال، تمیز کردن، مهندسی مکانیک و مواد شیمیایی و صنایع الکتریکی

فناوری پزشکی- بهداشت و داروها

فناوری نظامی- لباس نبرد سرباز، پارچه کمک ­های اولیه

فناوری خودرو – حمل و نقل، راه آهن و هوافضا

فناوری محیطی- حفاظت از محیط زیست، دفع زباله، بازیافت

فناوری بسته ­بندی- مواد بسته بندی، پوشش دهی و حمل­ و نقل کالا

فناوری حفاظتی- حفاظت شخصی و اموال

فناوری ورزشی- ورزش و اوقات فراغت

در هر یک از این عناوین صدها محصول و کاربرد برای منسوجات وجود دارد، برخی کاربردهای معمولی، برخی برای جایگزینی با سایر مواد و روش ها و برخی کاربردهای جدید با خواص منحصر به فرد .

منسوجات چند منظوره

مواد نساجی چند منظوره منسوجات و پوشاکی هستند که ذاتا دارای چند قابلیت هستند. به عنوان مثال، منسوج چند منظوره ممکن است دارای مقاومت در برابر آتش، سبکی، راحتی و خاصیت ضد آبی باشد. به لطف فناوری نانو منسوجات در حال تبدیل شدن به منسوجات چند منظوره هستند که به آن­ها امکان دارا بودن همزمان خواص متفاوت خیره کننده ­ای را دهد. چالش اهل فن در مواد نساجی، ساخت عناصر و اجزای بسیار مهمی است که قادر به ترکیب کاربردهای چندگانه در یک منسوج است. در اصل، کاربردهای مفیدی که می­توانند به صورت واحد درآیند، ارزش بیشتری را برای مشتری ایجاد می­کند. استفاده از فناوری نانو به منسوجات اجازه می­دهد تا به حالت چند منظوره تبدیل شوند. به عنوان مثال، فن آوری پلاسما برای اصلاح لایه های نانومتری فوقانی منسوجات استفاده می­شود، که به آن­ها خاصیت ضدباکتری، ضدقارچ و آبگریزی می ­دهد. موارد دیگر استفاده از آن در مقاوم کردن در برابر حرارت و عوامل و نیروهای مکانیکی، حفاظت بالستیک، حسگرها و استتار است.

منسوجات با کارایی بالا

مدت مدیدی است که در صنعت نساجی تنها به مد توجه نمی­شود بلکه امروزه کارایی بالای منسوجات نیز مد نظر است. امروزه مصرف­ کنندگان خواستار لباس ­ها و سایر محصولات نساجی با بوی دلپذیر، تازگی، احساس راحتی، تمیز ماندن و مراقبت ساده را دارند که همه آن­ها خواص بسیار مطلوبی هستند. پوشاک کارامد یکی از بخش­های در حال رشد سریع در صنعت نساجی و پوشاک بین المللی است. گسترش بازار با ظهور الیاف جدید، پارچه­ های جدید و فن­آوری­ های خلاقانه در فرآیند حاصل می­شود. پارچه­ های تکمیل شده با فن­آوری نانو در طیف گسترده­ای از فعالیت­های ورزشی مانند بالون ­سواری، چتربازی، اسنوبورد، ایروبیک، دو و میدانی، دویدن، دوچرخه­ سواری، پیاده ­روی، کوهنوردی، شنا، قایقرانی، موج ­سواری و اسکی توسعه ­یافته است. بازار رو به رشد برای پوشاک تعاملی نیز به طور فزاینده­ ای مد گرا شده است. پارچه ­های با فناوری بالا و پوشاک طراحی شده برای داشتن کارایی بالا در حال عبور از محدودیت ­ها و حرکت به سوی مد روز هستند.

منسوجات هوشمند

منسوجات هوشمند، منسوجات جدیدی هستند که از طریق گردآوری فناوری در منسوج عملکرد جدیدی ارائه می­کند. محصولات و تحولات جدید به ­طور منظم در حال حرکت به­ سوی لباس­هایی است که از نوزاد تا کهنسال از پوشنده لباس مراقبت کند. از جلیقه ­های پایشگر حیاتی بدن تا کت مورد استفاده در سرگرمی­ ها، طیف وسیعی از البسه هوشمند اخیراً وارد بازار شده ­اند و یا به­ زودی روانه بازار می­شوند. این محصولات شامل:

جلیقه دارای حس گر که از نوزادان تازه متولد شده مراقبت می­کند تا نرخ سندرم مرگ ناگهانی نوزادان (SIDS) را کاهش دهد.

 کاپشن­های خودتابنده برای حفاظت از کودکان در رفت و آمد به مدرسه

کاپشن­های ارتباطی و سرگرم ­کننده برای کار و اوقات فراغت

پیراهنی که داده ­های حیاتی قلب، ریه ها، پوست و درجه حرارت بدن را کنترل می­کند که می­تواند در تشخیص اولیه و کنترل عملکرد قلب و بیماری­های دوره­ ای استفاده شوند.

شبکه نانونساجی- منسوجات زیستی پایشگر

اخیراً استفاده از فنا­وری نانو در منسوجات فنی / بی­ بافت / صنعتی، منسوجات هوشمند، منسوجات چند منظوره و منسوجات با کارایی بالا منجر به تولید محصولات، کاربردها و فرصت­های شغلی جدید در صنعت نساجی شده است. تولید منسوجات فنی، پارچه­ های هوشمند، منسوجات با کارایی بالا و منسوجات چند منظوره تنها راه ارتقاء تولیدکنندگان پارچه و پوشاک است، درحالی­که فناوری نانو می ­تواند آن­ها را به این مهم برساند.

در واقع می توان گفت : نانونساجی مهندسی هدفمند منسوجات با بهره گیری از مواد در مقیاس کمتر از ۱۰۰ نانومتر برای به دست آوردن ویژگی‌ها و عملکردهای جدیدی است که وابسته به اندازه نانومتری ماده یا ساختار مورد استفاده باشد.

نساجی سنتی ایران را میتوان به موارد زیر تقسیم بندی کرد

زربفت ابریشمی
ابریشم بافی
احرامی بافی
ارمک‌بافی
بافت انواع پارچه‌های سنتی (باشلق، کرباسبافی، قناویز، فرتبافی، شمدبافی، گزیبافی، متقالبافی، چفیهبافی، جیمبافی)
برکبافی
پتوبافی
ترمه بافی
جاجیم بافی (موج بافی، ماشته بافی، ساچیم بافی)
چادرشببافی
حولهبافی
دارایی‌بافی (ایکات)
زری‌بافی (زربفت)
سجادهبافی
سیاه‌چادر بافی
شالبافی
شعربافی
شک بافی
عبابافی – عبابافی نائین
گلیچ
متکازین (گلیمچه)
مخمل بافی
نوار بافی (پن‌بافی، مداخله‌بافی، کارت‌بافی، خوس‌بافی / خوس‌دوزی، وریسبافی، نواربافی علی‌آباد کتول)
پردهپد بافی
حمام سری
چپری
عریض‌بافی
بافته‌های داری و زیراندازها
پلاسبافی
زیلوبافی
قالی بافی / قالی (گل برجسته، خرسک، قالی دورویه، نمکدان بافی، چنته)
گلیم (گل برجسته، ورنی، شیریکی‌پیچ، سفره کردی، مفرش، مسند، گلیم دورو، ساده، سوزنی، رند)
جل اسب
اجاق قراقی
خورجینبافی
نمدمالی / نمد
سراندازبافی
پوشاک سنتی
لباسهای محلی
بافتنیهای سنتی (کلاه، جوراب و …)
برقع
پای‌پوشهای سنتی (گیوه، گیوه‌چینی، آجیدهدوزی یا تخت کشی، گیوهدوزی، گیوه‌بافی، چاروقدوزی، چموشدوزی)
پوستیندوزی
چوقادوزی
عروسک‌بافی
قلاب‌بافی
مجمسههای محلی (مومی)

رودوزی‌های سنتی
آجیدهدوزی (لایه دوزی)
آیینه‌دوزی
اشرفی‌دوزی (سکه دوزی)
بلیشدوزی (قزاق دوزی)
پتهدوزی (سلسله دوزی)
پولکدوزی
پیلهدوزی
تسمه‌دوزی
تفرشی دوزی
چهل‌تکهدوزی (خاتمی دوزی، لندرهدوزی)
خوس‌دوزی
دانه‌دوزی
د9ه‌یک‌دوزی (برجسته‌دوزی)
رودوزی بمپور
زرتشتی‌دوزی
زرک‌دوزی
زغرهدوزی
ستاره‌دوزی
سرافی‌دوزی
سرمه‌دوزی
سکه‌دوزی (چشمه‌دوزی، دوریشدوزی، ژوردوزی)
سوزن‌دوزی
سوزن‌دوزی اصفهان (گل‌دوزی و گندمی‌دوزی)
سوزن‌دوزی بلوچ (خامه‌دوزی، سیاه‌دوزی سیستان و ابریشم‌دوزی نقش زرک)
سوزن‌دوزی ترکمن (سیاه‌دوزی ترکمن)
شرابه‌دوزی (منگوله‌دوزی، آویزه‌دوزی)
شمسهدوزی
صدف‌دوزی
قلاب‌دوزی
قلاب‌دوزی اصفهان
قلاب‌دوزی رشت
قیطان‌دوزی (فتیله‌دوزی، مغزی‌دوزی، یراقدوزی)
کتیبه‌دوزی
کردی‌دوزی
کم‌دوزی (کمان‌دوزی، کمه‌دوزی)
گلابتوندوزی (بادلهدوزی)
لانه‌زنبوردوزی
مخمل‌دوزی
مرصع‌دوزی (سنگ‌دوزی)
مرواریددوزی
مضاعف‌دوزی
ملیله‌دوزی
ممقان‌دوزی
منجوق‌دوزی
نقده‌دوزی
نقش‌دوزی
نواردوزی
چاپ‌های سنتی
قلمکار (چاپ مهری و نقاشی)
کلاقه‌ای یا باتیک (چاپ مهری یا نقاشی و دندانی)
سفال، سرامیک و کاشی سنتی
خرمهره سازی
سفال و سرامیک
کاشی مشبک
کاشی زرین فام
کاشی معرق
کاشی معقلی
کاشی مینایی
کاشی هفت رنگ
نقاشی روی سفال (نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب)
صنایع دستی مستظرفه
پاپیه ماشه
تذهیب
تشعیر
جلدسازی
صحافی سنتی
طراحی سنتی (طراحی فرش و…)
قطاعی (کاغذ و پارچه)
کاغذسازی دستی
نقاشی سنتی دیواری
نقاشی روی استخوان
نقاشی قهوه‌خانه‌ای
نقاشی گل و مرغ
نقاشی لاکی
نگارگری ایرانی (نقاشی ایرانی / مینیاتور)
تزیین ساز و جامه دان ساز
صنایع دستی چرمی
جلدسازی چرمی سنتی
سراجی سنتی
سوخت روی چرم
معرق چرم
نقاشی روی چرم
نقش اندازی ضربی روی چرم
زینسازی
ساخت و تزیین ساز و کیف ساز
هنرهای دستی وابسته به معماری
آهک‌بری (ساروج‌بری)
گچ بری
مقرنس‌کاری / مقرنس سازی
صنایع دستی فلزی
حجم‌های فلزی سنتی
افزار فلزی (جنگ‌افزار‌سازی و …)
جُنده کاری
چاقو سازی
چلنگری
حکاکی روی فلز
دوات‌گری
زمودگری
ساخت زیورآلات سنتی
ضریح سازی
علامت‌سازی
قفل سازی
قلم‌زنی
کوفته‌گری (طلاکوبی روی فولاد و غیره)
گرگوربافی
مس‌گری
مشبک فلز
ملیله‌کاری: شامل سینی زینتی، سرویس بشقاب، کاسه و وسایل مصرفی
میناکاری
مینای خانه‌بندی (پنجره‌ای / مشبک)
مینای مرصع
مینای نقاشی
ورشوسازی
ابزارهای دقیق
قطب‌نما سازی
اسطرلاب سازی
صنایع دستی چوبی
حجم‌های چوبی سنتی (پیکرتراشی)
ارسی سازی
بامبوبافی
ترکه‌بافی (ارغوان‌بافی، مرواربافی، چم‌بافی)
چیقبافی
حصیربافی (بوریابافی)
خاتم‌کاری
خراطی
ساخت سازهای چوبی سنتی
سوخت روی چوب
قواره‌بری
کپوبافی
کنده‌کاری روی چوب
گره‌چینی
محرق چوب
مشبک‌کاری
معرق چوب
معرق منبت
منبت چوب
نازک‌کاری
نقاشی روی چوب
صنایع دستی دریایی
صنایع دستی دریایی
نقاشی روی صدف

صنایع دستی سنگی
حجم‌های سنگی
تراش سنگهای قیمتی و نیمه‌قیمتی
سنگ تراشی سنتی (حجاری)
حکاکی روی سنگ
خراطی سنگ
فیروزه کوبی
مرصع کاری
مشبک سنگ
معرق سنگ
موزائیک سنگ

آبگینه
آینه‌کاری
تراش شیشه
شیشه حرارت مستقیم
شیشه‌گری فوتی
معرق شیشه / شیشه خانه‌بندی
نقاشی پشت شیشه
نقاشی روی شیشه
همجوشی شیشه
پیشه‌های سنتی وابسته به صنایع دستی
ابریشم‌کشی
رفوگری
رنگرزی گیاهی
گلابتوندوزی
نخ‌ریسی سنتی

منابع :

کتاب تاریخ پارچه و نساجی در ایران

جزوه معرفی رشته نساجی دانشگاه صنعتی امیرکبیر

ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

گردشگری سیرانه

شبکه نانو نساجی

دانشنامه نمیک از تمامی هنردوستان ،اساتید ایران برای پیشرفت ایران عزیزمان در تمامی زمینه ها دعوت به همکاری می نماید شما عزیزان با با دادن نظر و ارسال اطلاعات تکمیلی خود در این زمینه برای پیشرفت کشور عزیزمان در علم و فن آوری میتوانید باعث پیشرفت و تکامل کشور شوید

راهای ارتباط با ما

ایمیل : info@nmik.ir

برای سهولت ارسال نظرات و ارتقاء دانشنامه شما همچنین میتوانید متن و عکسهای خود را در وات ساپ با این شماره :09014465636 ارسال نمایید.

با تشکر تیم نمیک