شال بافی
شال بافی
بافت نوعي شال از الیاف خود رنگ و يا الوان( به منظور بستن سر و يا دور كمر در مراسم هاي مختلف) به وسیله دستگاه نساجي سنتي
شال
شال یکی از پوشیدنی‌ها است که بیشتر به دور گردن یا کمر ویا زنان ایرانی شال و روسری را به عنوان زیباتر دیده شدن و قسمتی از حجاب خود استفاده می کردند. کلمهٔ شال در اصل به معنای نوعی پارچهٔ پشمی یا کرکی است که در قدیم در شهرهای کرمان و مشهد و خلخال بافته می‌شده و برای دوختن پالتو و لباس‌های زمستانی از آن استفاده می‌شده است.
تایخچه شال بافی:
تمایل به زیبایی و زیباتر دیده شدن از خصوصیات همیشگی انسان هاست و پوشاک همیشه حرف اول جلوه گری و زیبایی را داشته است . در این میان شال و روسری جایگاه ویژه ای بین بانوان ایرانی داشته و دارد . زنان ایرانی از دیرباز شال و روسری را به عنوان زیباتر دیده شدن و قسمتی از حجاب خود استفاده می کردند .در ایران باستان زنان و مردان همیشه از لباس کامل استفاده می کردند و هرگز برهنگی در میان ایرانیان مرسوم نبوده است .ملکه ها در ایران باستان یک چادر کوتاه همانند شال های امروزی بر روی سر می انداختند.این شال های بلند همراه با تزیین و نقوش فراوان بوده است.در کتاب پارتیان آمده زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می کردند و شنلی بر می افکندند و نیز شالی که معمولا به پس سر می انداختند.همچنین از آثار این دوره روسری و شال ابریشمی خوش رنگ و نگار و نفیس زنان سنگری به جا مانده است . آنان این شال و روسری را به ترتیب خاصی بر سر می بستند .
دردوره اشکانیان پوشش زنان شامل پیراهن بلند و شلوار و در مراسم رسمی و مذهبی همراه با شال بلندی بوده است .که نمونه آن در مجسمه دوره اشکانیان نمایان است . مجسمه دختری با کلاهی بلند و جواهرنشان همراه با شال بلندی که در پشت سر آویزان است.
از آنجا که تالشان در گذشته مردمی کوچ نشین بوده اند، بیشترین نیازشان را خود تهیه می کردند.بافت شال نیز یکی از نیاز های آنها بوده است چرا که زندگی شبانی و عشایری آنها در فصلهای سرد سال ایجاب می کرد که از پشم گوسفندان خود، برای تهیه پوشاک و…استفاده نمایند.آنها برای بیشتر نیاز های خود از پشم استفاده می کرده اند ، حتی طناب های تالشیان نیز از جنس پشم بوده است. شال بافی در استان های کردستان و کرمانشاه نیز رواج دارد.
شال نوعی پارچه زمخت و تک رنگ است که از پشم گوسفندان در دستگاه شال بافی بافته می‌شود. شال بافی از هنرهای اصیل و سنتی تالشی‌ها و ییلاق نشینان گیلان بوده است. بهترین نوع شال در دهی به نام کوبولان بافته می‌شود که حتی قابل رقابت با پالتوهای خارجی است اما متأسفانه این هنر امروز در این منطقه رو به زوال است.
(فرهنگ دهخدا)، در فرهنگ عمید می‌خوانیم که شال نوعی پارچه ساده یا گلدار است که از پشم یا کرک می‌بافند و یا بالاپوشی که از پارچه پشمی خشن درست می‌کنند و کشاورزان شال را مانند پارچه‌ای دراز و کم پهنا و دور کمر یا دور سر خود می‌پیچند.
مواد اولیه شال بافی فقط پشم است .بیشتر پشم مورد مصرف در شال از پشم گوسفندان محلی است و کمتر خریداری می شود،چون اکثر بافندگان شال افرادی هستند که خود گله دارنيستند.تار و پود شال که بصورت پارچه بافته می شود از پشم است و پنبه یا مواد دیگر در آن استفاده نمی شود مگر در بافت سیاه چادر که مقداری موی بز به آن اضافه می کنند.
دستگاه شال بافی:
در منطقه کلور دو وردی است دستگاه به صورت افقی و روبه‌روی بافنده روی زمین قرار می‌گیرد. و این دستگاه شبیه دستگاه جاجیم بافی است، به این صورت که دو پایه چوبی به فاصله یک متر از یکدیگر در زمین محکم می‌شود. دو سر این پایه‌های چوبی به صورت u ساخته شده تا وردنه که شال بعد از بافته شدن به دور آن می‌پیچد روی آن قرار می‌گیرد.
کار می رود. دوک از جنس چوب ، سبک و در اندازه های 30-40 سانتی متر می باشد که قابل جابجایی است.
شانه یا “شونه سر خود”: برای حلاجی پشم بکار می رود. این وسیله به شکل شانه ای با دندانه های فلزی به طول 15 الی 20 سانتی متر است که به شکل عمودی بر روی یک پایه چوبی یا فلزی افقی سوار است.
چرخ:
از یک دوک و یک چرخ و تسمه گرداننده چرخ تشکیل شده است و برلی ریسیدن نخ پشم بکار می رود.در اصطلاح به چرخ” جهره” می گویند.
دفه:
شانه ای فلزی یا چوبی نسبتا سنگین که بعد از رد کردن هر پود آن را با دفه می کوبند تا پودها بطور مرتب بر روی هم قرار گیرند.
دستگاه شال بافی: این دستگاه چوبی است و شامل دو ردیف نورد و دو پدال می باشد که در داخل گودال کنده شده قرار می گیرد دستگاه شال بافی هم اکنون بیشتر در روستاهای ” آرده” تالشدولاب ، پره سر و مناطق کوهستانی به تعداد بسیار محدود وجود دارد که مناطق اطراف را پوشش می دهد.
ماکو:
یک تخته چوب سبک که در یک سر آن سوراخی برای در گیر کردن پود تعبیه شده و برای عبور دادن نخ یا همان پود از میان دو ردیف تار بکار می رود.
روش تهيه شال :
كه ابتدا پشم لازم را از پشم گوسفندان انتخاب و تهيه مي كنند كه خودرنگ مي باشند (سفيد، شيري، قهوه اي، سياه)
در اين انتخاب ها سعي مي گردد تا الياف نرم و بلند مورد استفاده قرار گيرد. سپس پشم را شسته و خشك مي كنند و پس از حلاجي بوسیله شانه، آنرا بصورت نخ مي ريسند. براي رسيدن نخ شال از دوك دستي يا چرخ مخصوص كه در اصطلاح محلي به آن (جهره) مي گويند استفاده مي كنند. اين كار تماماً توسط دختران و زنان انجام مي گيرد.سرانجام نخهاي بدست آمده را كه در اصطلاح تالشي «رشته پو» يا پشم رشته شده ناميده مي شود را به شكل گلوله هاي نخي در مي آورند و اين نخ آمادة بافتن شال يا جوراب مي باشد
دستگاه شال بافي شامل دو رديف نورد بوده و داراي دو پدال نيز مي باشد كه در داخل گودال كنده شده قرار مي گيرد و دراين حالت بافنده روي زمين مي نشيند و ماكو را از بين نخهاي كشيده شده عبور مي دهد و با فشار پدال رديف نورد را تعويض مي كند و دوباره عمل بالا را تكرار مي نمايند و با «دَفِه» يا «شانه سرخورد» رديف هاي بافته شده را با ضربه محكم مي كند.
عرض شال معمولاً حدود 40 سانتي متر است كه بصورت پارچه اي بافته مي شود و سپس آن را از عرض به هم دوخته و با آب صابون پا مي زنند تا بصورت كر كدار و پارچه اي زمخت درآيد و شبكه هاي آن گرفته شود. در اين حالت امكان نفوذ برف و بوران در اين پارچه بسيار كم است. شال مهمترين و بلكه اساسي ترين پوشش شبانان در سرما و كولاك فراوان كوهستان هاي سرزمين تالش است.
نژاد گوسفندان منطقه تالش با نژاد ترکی تفاوت عمده دارد که البته شرایط آب و هوایی هم در آن بی تاثیر نیست.به همین خاطر جنس پشم گوسفندان تالش تمیزتر وسفید تر از سایر مناطق است.رنگ این پشم ها سفید ، عاجی و سیاه است.در تالش شال نقش خاصی ندارد و کاملا یکدست سیاه یا سفید است.
در گذشته ، کرمان ، یزد ، طوس ، خلخال از جمله شهرهایی بودند که این هنر در آنجا رواج داشت.
این هنر در انحصار زرتشتیان قرار داشت و از آن فقط برای دوخت شلوار گبری استفاده می کردند و گاه نوع راه راه آن که محرمات نام دارد را به عنوان شال مورد استفاده قرار می دادند. اما به تدریج سایر مردم نزد و همچنین مردم کرمان با این هنر آشنا شدند. می توان کرمان را خاستگاه شال نامید.
تجربه طولانی شال بافان در کار
مرغوبیت کرک بز به علت خشکی هوا
کارگر ارزان به علت کمبود کار کشاورزی
اقتصاد کویر که اساس آن استفاده از حداقل مواد اولیه و مصالح و به کار گیری نیروی انسانی بود.
در قرن چهارم هجری بم یکی از شهرهایی بود که پارچه های پنبه ای و نخی زیبایی تولید می کرد که فوق العاده بادوام بود. بخش مهمی از لباس سلاطین در این منطقه تهیه می شد. «بارتولد» در مورد پیشینه شالبافی در بم و کرمان می نویسد: «… در آن زمان ( قرن دهم میلادی ) بافتن شال های کرمان که تا به امروز معروف است، در بم تمرکز یافته بود.»
مارکوپولو، جهانگرد ونیزی نیز از دستباف های باشکوه کرمان یاد می کند ؛ از پارچه های ابریشمی و حریر که به دست دختران و زنان کرمانی ، با ظرافت و زیبایی بسیار تهیه می شده و از پرده های زیبایی که انسان را جادو می کند. باستانی پاریزی از این گفتار نتیجه گرفت که مقصود مارکوپولو از این واژه ها، قالی ، شال و پتوی کرمانی می باشد.
دانشنامه نمیک از تمامی هنردوستان ،اساتید ایران برای پیشرفت ایران عزیزمان در تمامی زمینه ها دعوت به همکاری می نماید شما عزیزان با با دادن نظر و ارسال اطلاعات تکمیلی خود در این زمینه برای پیشرفت کشور عزیزمان در علم و فن آوری میتوانید باعث پیشرفت و تکامل کشور شوید
راهای ارتباط با ما
ایمیل : info@nmik.ir
برای سهولت ارسال نظرات و ارتقاء دانشنامه شما همچنین میتوانید متن و عکسهای خود را در وات ساپ با این شماره :09014465636 ارسال نمایید.
با تشکر تیم نمیک
ادامه...
حشره شناسی و دفع آفات مقدماتی
الگوهای نمد
فسیل جالب ایران